پارک کوهستانی صفه در منطقه پنج شهرداری با مساحت یک میلیون و ۴۸۰ متر مربع به‌عنوان بزرگترین پارک جنگلی شهر و پارک مشتاق واقع در منطقه چهار شهرداری با ۴۵۰ هزار متر مربع از بزرگترین پارک‌های شهری اصفهان است.

حدود شش هزار هکتار عرصه فضای سبز در شهر اصفهان وجود دارد و می‌توان گفت، مساحت حدودی فضای سبز تحت نظر شهرداری اصفهان ۴۰ میلیون متر مربع است که از مجموع این فضاها، سرانه فضای سبز هر شهروند حدود ۲۰ متر مربع می‌شود.

برای آبیاری این سطح از فضای سبز، سالانه ۶۰ میلیون متر مکعب آب لازم است، در حالی که کمتر از ۳۰ میلیون متر مکعب آب برای این منظور در اختیار سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری این کلان‌شهر قرار دارد.

از نکات مهم این مسئله آن است که فضای سبز اصفهان با آب شرب آبیاری نمی‌شود، در این راستا زیرساخت‌هایی در این کلان‌شهر برای انتقال آب با کلکتورها و مخازن انجام شده است و در مناطق چهار، شش، ۱۲ و ۱۳ و محدوده ناژوان نیز به‌دلیل خشکسالی و از دست دادن منابع آبی و نبود آب در زاینده‌رود طی سال‌های گذشته، فضای سبز این مناطق با تانکر آبیاری می‌شود.

آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا، با مجید عرفان‌منش، مدیرعامل‌سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان برای آگاهی شهروندان از وضعیت فعلی سرانه فضای سبز موجود در شهر اصفهان و چگونگی آبیاری و مقابله با کمبود آب مورد نیاز برای تأمین این سرانه است.

توسعه شبکه مدیریت آب برای استفاده بهینه در آبیاری فضای سبز اصفهان

ایمنا: در حال حاضر وضعیت فضای سبز شهر اصفهان چگونه است؟

عرفان‌منش: می‌توان گفت برای تأمین منابع آب فضای سبز به وضعیت فوق بحران رسیده‌ایم و فضای سبز این کلان‌شهر با وضعیت فوق بحرانی روبه‌رو است.

در حال حاضر برای آبیاری فضای سبز شهر اصفهان در بهترین حالت حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب در اختیار داریم و این در حالی است که برای داشتن یک فضای سبز شاداب، ۶۱ میلیون متر مکعب آب لازم است.

با توجه به خشکسالی دو دهه گذشته در شهر اصفهان، فضای سبز این کلان‌شهر طی دو دهه با کم‌آبیاری مواجه و در نتیجه خسارت‌های فیزیولوژیکی به آن وارد شده است که در حال حاضر این خسارت‌ها خود را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای که مشاهده می‌کنیم ظاهر درخت سالم است، اما تنه آن ناگهان می‌شکند یا سقوط می‌کند؛ با توجه به مرکز شکستگی در درخت می‌توان چوب‌پنبه‌ای‌شدن تنه یا در اصطلاح سوبرین شدن چوب درختان را مشاهده کرد.

طی دو دهه خشکسالی، فضای سبز مسن با کم‌آبیاری مواجه بوده و درخت برای تطبیق خود با شرایط، فعالیت خود را کاهش داده است؛ کاهش فعالیت درخت موجب زوال آن شده است، به این معنی که یک درخت شاداب به دلیل شرایط نامناسب محیطی به‌ویژه کمبود آب، سوخت‌وساز و مصرف خود را کاهش می‌دهد.

پس از زوال در صورتی که این شرایط نامناسب و کمبود آب را جبران نکنیم به مرحله مرگ درخت خواهیم رسید و به‌طور قطع فضای سبز را از دست خواهیم، این در حالی است که سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان از حداقل آبی که برای این منظور داشته، برای جلوگیری از بحران با توسعه شبکه مدیریت آب خود آن را به‌طور بهینه استفاده کرده است.

ایمنا: برای آبیاری این فضاها چقدر آب نیاز داریم؟

عرفان‌منش: اصفهان تنها شهر ایران است که حدود ۶۰ درصد از عرصه‌های فضای سبز آن آبیاری مدیریت‌شونده دارد، بدین‌گونه که این آبیاری تحت فشار است و به‌صورت قطره‌ای، بارانی، بابلر یا سایر شیوه‌های تحت فشار انجام می‌شود، علاوه بر آن منابع آبی غیرمتعارف یعنی پساب‌ها را نیز وارد چرخه مصرف کرده‌ایم تا بتوانیم این کمبود را جبران کنیم، با این وجود ما همچنان یک بیلان منفی در منابع آبی خود در این زمینه داریم.

حداقل آب مورد نیاز برای داشتن یک فضای سبز نسبتاً شاداب در شرایط بی‌آبی، ۳۶ میلیون متر مکعب است تا بتوانیم درختان را زنده نگه داریم و یک راندمان اکولوژیک نیز داشته باشیم.

از ۲۷ میلیون متر مکعب آب مخصوص آبیاری فضای سبز اصفهان، هشت میلیون متر مکعب آن آب غیرمتعارف پساب شهری است که تصفیه مجدد شده و برای این منظور وارد شبکه می‌شود، بنابراین می‌توان گفت، حداقل آب مورد نیاز برای داشتن یک فضای سبز نسبتاً شاداب در شرایط بی‌آبی، ۳۶ میلیون متر مکعب است تا بتوانیم درختان را زنده نگه داریم و یک راندمان اکولوژیک نیز داشته باشیم.

به‌رغم تمام سرمایه‌گذاری‌هایی که شهرداری اصفهان در حوزه تأمین آب مورد نیاز آبیاری فضای سبز از طریق تصفیه پساب‌های شهری، شبکه انتقال و توزیع فنی آب و عملیات‌های اصلاحی در حوزه خاک داشته است، باز هم ۱۰ میلیون متر مکعب آب برای آبیاری فضای سبز این کلان‌شهر کم داریم و علاوه بر بحران آب با بحران خاک نیز مواجه هستیم.

مدیریت و اصلاح خاک لازمه حفظ و بقای فضای سبز اصفهان است

ایمنا: وضعیت خاک موجود در بستر فضای سبز شهر مطلوب است؟

عرفان‌منش: خیر، بیشتر خاک‌های شهری اصفهان، مناسب کشاورزی نیست و از حدود شش هزار هکتار فضای سبز شهر، کمتر از هزار هکتار آن خاک‌های کشاورزی و مناسب فضای سبز است و بیشتر آن خاک‌های شهری است، به این معنی که این خاک‌ها از هیچ‌کدام الگوهای طبقه‌بندی خاک‌های کشاورزی پیروی نمی‌کند؛ بدین‌گونه که یا در محل‌هایی که نخاله‌های شهری وجود داشته است، به اجبار فضای سبز ایجاد کردیم یا در محل‌هایی فضای سبز داریم که حجم خاک آن نامناسب است.

به دلیل رفیوژهای کنار خیابان، حجم خاک کم و محیط توسعه ریشه بسیار کم و نامناسب شده و ریشه در خاک به‌گونه‌ای فشرده شده است که در عمل رفیوژها خاکی موجود نیست و تمام سطح آن ریشه شده است، از این‌رو باید گفت که مدیریت خاک نیز در این خصوص بسیار حائز اهمیت است.

ایمنا: با توجه به بحران کم‌آبی، برای آبیاری فضای سبز اصفهان چقدر هزینه شده است؟

عرفان‌منش: طی ۱۰ سال گذشته حدود چهار هزار میلیارد تومان برای زیرساخت آبیاری فضای سبز اصفهان هزینه شده است، از این‌رو فضای سبز فعلی همچنان به لحاظ ظاهری نسبتاً شاداب و زیبا بوده، اما به لحاظ فیزیولوژیکی ورشکسته شده است.

آبیاری و رسیدگی به فضای سبز اصفهان به لحاظ اینکه این کلان‌شهر دارای آلودگی خاک و هوا است، بسیار حائز اهمیت است، بنابراین برای حفظ این مهم نیز با وجود اینکه در مجامع علمی در این خصوص توجه چندانی نشده و بدترین سناریو در خصوص تغییر اقلیم برای اصفهان در نظر گرفته شده، در حوزه اصلاح خاک اقدامات بسیار مهمی انجام شده است.

در حوزه منابع آبی برای این منظور نیز تاکنون بی‌نظیرترین اقدامات را در کشور انجام داده‌ایم؛ در این راستا باید آب اکولوژیک از انحصار صنعت آزاد شود، چراکه ما اکولوژیست‌ها برای این موضوع نگران هستیم و باید معادل آبی که از زاینده‌رود برای صنعت برداشت می‌شود، برای محیط زیست نیز آزاد و استفاده شود.

خط انتقال آب از خلیج فارس نباید موجب بارگذاری جدید صنعتی در اصفهان شود، زیرا این شهر دیگر ظرفیت اکولوژیک بارگذاری جدید در تمام حوزه‌ها ازجمله صنعت، مسکن، جمعیت و خودرو را ندارد و این ظرفیت از ۲۰ سال پیش در این کلان‌شهر تکمیل شده است.

در واقع نگران هستیم و نباید خط انتقال آب از خلیج فارس موجب بارگذاری جدید صنعتی در اصفهان شود، زیرا این شهر دیگر ظرفیت اکولوژیک بارگذاری جدید در تمام حوزه‌ها از جمله صنعت، مسکن، جمعیت و خودرو را ندارد و این ظرفیت از ۲۰ سال پیش در این کلان‌شهر تکمیل شده است.

اصفهان در بهترین حالت باید دارای ۱۲ هزار هکتار فضای سبز باشد که در حال حاضر این‌گونه نیست و دیگر چیزی از باغ‌های این شهر از جمله باغ‌های حاشیه زاینده‌رود و هزار جریب، باغ‌های خیابان ۲۲ بهمن و تل‌واژگان باقی نمانده و از بین رفته است، از این‌رو باید طبق ماده ۲۲ قانون هوای پاک در وزارت نیرو، آب مورد نیاز فضای سبز کلان‌شهرها تأمین شود.

در این راستا ما دارای پروانه بهره‌برداری به میزان ۲۷ میلیون متر مکعب از آب‌های زیرزمینی و ۴۵۰ لیتر در ثانیه حق بهره‌برداری از زاینده‌رود برای این منظور داریم، اما طی این سال‌ها این مهم برآورده نشده است؛ مدیریت استان در این خصوص زحمات بسیاری انجام داده است و مسئولان در وزارت نیرو باید در این مورد پاسخگوی مردم اصفهان باشند.

اصفهان در تولید گل و گیاه سرآمد است و در سایر حوزه‌ها همه‌چیز خوب پیش می‌رود، اما در حال حاضر مشکل آب در زمینه آبیاری فضای سبز بسیار بحرانی شده است و باید توسط مسئولان وزارتخانه جدی گرفته شود.