شکاف های نگرشی و ارتباطی میان مدیران و محققان از مشکلات پژوهش در کشور است

به گزارش آرمانشهر فارسف فرزاد وثوقی روزنامه نگار شیرازی در سرمقاله ای نوشت: سرچ بسیاری کردم تا اهمیت پژوهش را از درون اخبار منتشر شده در خبرگزاری های مطرح کشور بدست آورم اما اخبار چندان به روزی پیدا نشد. هرچند مقالاتی لابلای سرچ ها بدست آمد اما طول انتشار اخبار دراین خصوص سوال برانگیز بود. ازجمله مهمترین این کنکاش درحوزه پژوهش را در قانون اساسی کشور یافتم.

قانون اساسی از نظر اهمیت و اعتبار، در رأس سلسله مراتب قواعد حقوقی و مقررات هر جامعه قرار دارد. قانون اساسی بصورت کلی و در اصول متعددی به مسألة مهم مطالعه، پژوهش، نوآوری و خلاقیت اشاره نموده است. در بند الف و ب اصل دوم قانون اساسی ؛ بند دوم و چهارم اصل سوم قانون اساسی و همچنین اصل بیست و چهارم قانون اساسی که به بالا بردن سطح آگاهی های عمومی … از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان اشاره دارد. همچنین مطابق اصل سوم، دولت موظف است همه امکانات خود را برای نیل به این امور به کار بندد. بنابراین یکی از وظایف اصلی مسؤلان حکومت اسلامی، افزایش سطح معلومات عمومی مردم و تقویت امر تحقیق و تشویق پژوهشگران عنوان شده است.

اما نکات دیگری نیز دراین چندین سال مطرح شده است که درکنار رشد پژوهش ها اما اعتبارات اختصاص یافته چندان دلچسب نیست. بطور مثال درخبرگزاری صداوسیما آنچه بدست آورم ازاین حکایت داشت که کمتر از 10 درصد ظرفیت دانشگاه‌ها صرف تحقیقات کاربردی شده و مدیریت کلان پژوهش کشور نتوانسته از این امکان بالقوه نتیجه مطلوب ببرد. ویا سهم ناچیز پژوهش از بودجه سالیانه کشور(1.1 درصد) و فاصله تا وضع مطلوب(4 درصد) به رغم روند افزایشی اعتبارات تحقیق و توسعه در کشورمی باشد ومضافا اینکه سهم بخش خصوصی در تأمین هزینه های تحقیقاتی و پژوهشی،‌ کمتر از 10 درصداست .

هر چند باید به روی دیگر سکه هم نگاهی عمیق انداخت ، آنجا که پژوهشگران ایرانی سنگ تمام گذاشته اند وبا دستان خالی این مهم را به سرانجام رسانیده اند. والبته باید دیداین پژوهش ها به بایگانی ها رفته است ویا دانشگاهها این محصولات را خریدانحصاری کرده اند تا جان پژوهش زنده و سرحال باقی بماند.

ایران در یک دهه گذشته  با 22 کشور برتر دنیا ازنظرعلم و فناوری درحال رقابت بوده است واین موضوع بسیارمهم و قابل توجه است. از طرفی باید به این نکته نیزتوجه نمود که رشد 4 برابری تعداد مقاله های کیفی کشوراز 2007 تا 2016 بسیارمهم وقابل تحسین است. همچنین 225مقاله ایرانی نیزدرزمره مقالات یک درصد برتردنیا درسال 2015 شناخته شده است.

پژوهش در نظام تصمیم ساز کشورمان تاثیرات مهم وبسزایی داشته ودارد اما انگارچالش هایی نیز پیش روی این پژوهش ها بوده است. جلوگیری از دوباره کاری و اتلاف بودجه ، به حداقل رساندن ریسک تصمیم گیری ها ، آینده نگری وبرنامه ریزی بلند مدت ، جلوگیری از تخریب منابع ومحیط زیست وکمک به تولید ازجمله مزایای پژوهش هاست.

اما چالش هایی که نظام پژوهش را معطل و خسته می کند. مشکلات ناشی از مقررات دست و پا گیر اداری مالی، کمبود شدید مراکز مستقل علمی وابسته به دولت ، عدم حمایت دولت از بخش های تحقیقاتی ،ضعف سیستم اطلاع رسانی و ارتباطات پژوهشی،عدم تناسب هزینه های پژوهش با تولید ناخالص داخلی و کمبود بودجه های پژوهشی ، شکاف های نگرشی و ارتباطی میان مدیران و محققان را می توان از مشکلات پژوهش در کشور نامید.

الان در سال 1402 هجری شمسی وسال 2023 میلادی قرارداریم. اخباررا کمی به روز کردیم و خبری ازیک پژوهشگر سال در آذرماه 1402 یافتم . جناب دکتر مهدی کریمی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران،پژوهشگر دانشکده فناوری‌های نوین پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ومحققین پراستناد سال 2023 میلادی جهان .

او در یکی از مصاحبه های درون دانشگاهی خود گفته است که پژوهشگران موفق درانجام پروژه­‌های تحقیقاتی در سطح جهانی، کار گروهی و تیمی را به کار انفرادی ترجیح می‌­دهند، به‌خصوص در علوم بین رشته‌­ای که نیاز به متخصصین حوزه‌­های مختلف است، تلاش می­‌کنند تا پژوهش‌­های خود را با همکاری یکدیگرانجام دهند. درواقع دکتر کریمی روی کارهای گروهی وتیمی تاکید مستقیمی دارد که شاید درکشورمان کمتربه آن برخورد کرده باشیم .

در این قسمت ازمطالعه مصاحبه انجام شده با این محقق پراستناد جهانی به موضوع اعتبارات برخورد کردم، آنجا که می گوید انتشار مقالات با کیفیت درهرحوزه، ازشاخصه‌های مهم برای ارزیابی پیشرفت کشوردرآن حوزه است. با توجه به سهم مقالات ایران در علوم نانو، درصورت وجود بستر مناسب، تامین بودجه‌­های قابل توجه وجذب وبه‌کارگیری افراد متخصص ونخبه، امیدوارم که در آینده درجایگاهی قراربگیریم که ازکشورما اخبارجهانی به دنیا گزارش شودوشاهد تحقق مرجعیت علمی دردنیا وتوسعه تحقیقات لبه مرزدانش باشیم.

او سخنانش را تکمیل می کند آنجا که می گوید ،البته دستیابی به این اهداف، مستلزم بودجه تحقیقاتی کافی، امکانات و آزمایشگاه‌های مجهزوتشکیل هرم پژوهشی دردانشگاه‌­ها است، دراین بین چالش بزرگ انتقال دانش به نسل جدید است تا بتوان به جای کاربا تیم­‌های کوچک ومنحصربه افراد خاص، برای انجام پروژه‌­های درسطح جهانی ازحضوردانشجویان وفارغ التحصیلان مقاطع مختلف بهره جست.

او اضافه کرده است که برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی بزرگ ومرزدانش پیش نیازهایی وجود دارد که 3 مورد اساسی آن وجود آزمایشگاه‌های مجهز، بودجه تحقیقاتی در سطح جهانی و ساختارهرم پژوهشی است که متاسفانه در حال حاضر در هر سه مورد در کشور شاهد مشکلات جدی هستیم.

از آنجا که انجام یک پروژه بزرگ و درسطح جهانی مستلزم کارعملی و جستجوی گسترده است، به تعداد افراد زیاد با ساختار و چیدمان هرمی احتیاج است. در ساختارهرم پژوهشی، استاد درراس هرم قرار دارد که با دید عمیق ودانش بالای خود اقدام به طرح ایده­‌های نوین می­‌کند. درپله­ بعدی پژوهشگران پسادکتری قراردارند که راه‌­های عملی برای اجرایی کردن ایده ارائه می‌­دهند.

در پله‌­های پایین‌­تر به ترتیب دانشجویان دکتری وکارشناسی ارشد قرارمی­‌گیرند که وظیفه انجام جستجو وکارهای عملی را به عهده دارند. در این نوع ساختار به علت تفکیک وظایف وفضای رقابتی سالم، پروژه­‌ها با سرعت وکیفیت بالاتری پیش می‌­روند.

از طرف دیگرازآنجا که انجام پروژه‌های مرزدانش دراغلب اوقات به تجهیزات مختلف وبه روزاحتیاج دارد، وجودآزمایشگاه‌های مجهزومدرن به این تجهیزات امری ضروری است.

بر این اساس یکی ازمشکلات مهم، دردسترس نبودن تجهیزات پیشرفته یا کمبود آنها است که انجام پژوهش را بسیارزمان برو پرهزینه می‌کند. بنابراین مراکز پژوهشی و دانشگاه­‌ها برای آنکه بتوانند درزمینه کاری خود دردنیا پیشروباشند باید تمامی تجهیزات مدرن برای انجام تحقیق درآن زمینه راد اختیارداشته ودرنهایت سهولت دراختیار تیم‌های پژوهشی قراردهند.

از دیگر نیازهای پژوهش‌های مرز دانش، تخصیص بودجه مالی کافی به آنها است، خرید مواد با کیفیت و جدید که معمولا دراین پروژه‌ها مورد استفاده قرارمی‌گیرند نیازبه صرف هزینه های بالایی دارد که درصورت نبود منابع مالی کافی انجام پروژه با مشکل مواجه می‌شود.

زمینه دیگری که احتیاج به اختصاص بودجه کافی دارد، هزینه نیروی انسانی درگیر در پروژه‌های مرزدانش است، از آنجا که افراد شرکت کننده دراین پروژه‌ها اغلب دارای تخصص بالا و تحصیلات بالا هستند، پرداخت حقوقی در جایگاه رتبه علمی آنها امری ضروری است، زیرا اگرافراد برای گذران زندگی خود درآمد کافی نداشته باشند، وقت کافی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی اختصاص نمی‌دهند.

بنابراین به نظر بنده با تخصیص بودجه قابل توجه به بخش پژوهش وتجهیزآزمایشگاه‌ها وسهولت دسترسی به آنها وتشکیل هرم پژوهشی دردانشگاه‌­ها، همانند دانشگاه­‌های تراز اول دنیا، می‌توانیم در پژوهش پیشرو باشیم.

نتیجه حاصله اینکه درانتهای این بررسی و تحلیل از گذشته تا امروز در ابعاد پژوهش درمی یابیم که حرف اول وآخر را دراین میانه بودجه وتخصص میزند. هر چند افراد متخصص پای کارهستند اما اعتبار مورد نیاز بسیار آزاردهنده ارزیابی می شودو نمی توان به دولت ها نمره قابل قبولی دراین خصوص داد. دراین مورد می توان به مهاجرت نخبگان نیز اشاره کرد چرا که آنان نیزبراین اساس ونبود توجه کافی اقدام به مهاجرت کرده ومی کنند.