بی‌شک مهمترین چالش‌های نظام شهرسازی را باید از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد: تاب آوری شهر و هویت شهر.
در مورد تاب‌آوری شهر آنچه مسلم است این که تاب‌آوری شهری اصطلاحی است که برای اندازه گیری توانایی یک شهر برای بهبود از یک مخاطره به کار می‌رود. در حقیقت شهرهای تاب‌آور از پیش برای پیش‌بینی، پشت سر گذاشتن و بهبود از تأثیرات خطرات محیطی طراحی شده‌اند و سیستم‌های فیزیکی و اجتماعی در چنین شهری قادر به بقا و عملکرد تحت شرایط بحرانی هستند.
شهر تاب‌آور، شهری است که درآن بلایا به کمترین میزان رسیده است زیرا که مردم آن در خانه‌ها و محله‌هایی با خدمات منظم و زیرساخت‌هایی که از قوانین ساختمانی معقول پیروی می‌کنند، زندگی می کنند بدون آنکه در آن به خاطر کمبود اراضی مناسب، خانه سازی‌های بی‌قاعده بر روی دشت‌های سیل‌خیز و زمین‌های شیب‌دار و یا در انبوهی از تراکم بدون توجه به گشودگی فضایی، انجام شده باشد. از آنجا که در قانون اساسی جمهوری اسلامی به تأمین مسکن مناسب برای مردم تأکید شده است بنابراین مؤلفه تاب‌آوری شهری نیز مورد توجه قرار گرفته است. چرا که مگر می‌توان مسکنی مدنظر باشد که نتواند آرامش و امنیت ساکنان را تأمین کند و شرط اول این مورد نیز قرارگیری مسکن بر بستری است که ایمن باشد. از آنجا که الگوهای کاربری اراضی، بستری برای این اجزای فیزیکی و اجتماعی هستند، لذا تناسب این الگوها با مخاطرات در طراحی آنها نقش مهمی در حفظ تاب آوری این اجزا و در نتیجه تاب آوری کل شهر خواهد داشت.
متأسفانه شاید بتوان عمده مشکلات ایجاد شده در شهرهای کشور در زمان بحران را در ضعف‌های اساسی طرح‌های بالادستی توسعه شهر و نادیده گرفتن بحث‌هایی از قبیل گسل، هیدرولوژی و مهار سیلاب‌ها در مطالعات جامع دانست. مکان‌یابی در بحث‌های شهرسازی و ساخت و ساز شهری، مطلبی بسیار حائز اهمیت است که در بسیاری موارد در توسعه‌های شهری به دست فراموشی سپرده شده است. همین مسأله را می‌توان در آسیب شناسی برای چرایی کاهش تاب‌آوری ساختمان در ساخت و سازها در زمان بحران‌های طبیعی مدنظر قرار داد. در بسیاری موارد نیز سوداگری زمین نیز توسعه نابجای شهرها را موجب شده است.
اگرچه در موارد ساختِ ساختمان به مؤلفه‌هایی از قبیل کیفیت ساخت، کیفیت مصالح ساختمانی، قدمت ساختمان، تعداد طبقات و مساحت و تراکم ساختمان، تناسب فضای پُر و خالی در شهرسازی و نیز زیرساخت‌های شهری در تاب‌آوری کالبد شهر تأکید شده، اما موضوع تاب‌آوری شهرها هنوز در ساختار نظام برنامه‌ریزی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است و متأسفانه بر اساس استانداردها، شهرهای کشور و به ویژه کلانشهرها، تاب‌آوری لازم در برابر بحران را ندارند.
در زمینه هویت شهر می‌توان گفت محصول فراموشی مؤلفه‌های هویت شهر، ایجاد شهری تیرآهن محور است. خوانایی و وضوح بصری از مهمترین مفاهیم مرتبط با مقوله هویت در شهرسازی هستند. اما وضوح بصری یا خوانایی در سیمای شهری امروز به گونه‌ای نادیده گرفته شده است. در واقع هویت، حلقه گم شده زنجیر در ساخت و سازهای امروزی است، این اصل نادیده گرفته شده موجب شده که چهره معماری و شهرسازی شهرهای اکثر نقاط کشور به خصوص شهرهایی که دارای پشتوانه فرهنگی بوده‌اند به گونه‌ای بی‌هویت شود.
هر شهر از جایگاه ویژه طبیعی برخوردار است که آن را از سایر شهرها متمایز می‌کند. مؤلفه‌های طبیعی هویت شهر از شهری دیگر متفاوت است. ویژگی‌های بستر طبیعی هر شهر،بخشی از هویت شهر را به تصویر می‌کشد که در قالب هویت طبیعی شهر قابل تعریف است. متأسفانه عدم شناخت و درک ساختار و استخوان بندی شهرها و عدم تلاش برای حفظ، احیاء و توسعه در جهت تداوم ارزش‌های گذشته آن، موجب بروزلطمات فراوان به ارزش‌های نهفته در شهرها و الگوهای شهرسازی سنتی ایران شده است. به یقین می‌توان گفت شناخت هویت و مؤلفه‌های تأثیرگذار آن در شکل شهر، چالشی در شناخت شهر و نظام شهرسازی است.
طاهره نصر- عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور
