فعالیت‌های تولیدی به شیوه‌های گوناگون (انتقال پساب‌های صنعتی به رودخانه‌ها و دریاها، حرکت خودروها، دفع ضایعات مصرفی و…) به محیط زیست صدمه می‌زند، اما بخشی از این صدمات با سرمایه‌گذاری‌های مناسب و ضروری، قابل پیشگیری است. بهینه سازی مصرف انرژی‌های فسیلی، ایجاد شبکه‌های جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب و راه‌اندازی صنایع بازیافت، از شیوه‌های متعادل […]
فعالیت‌های تولیدی به شیوه‌های گوناگون (انتقال پساب‌های صنعتی به رودخانه‌ها و دریاها، حرکت خودروها، دفع ضایعات مصرفی و…) به محیط زیست صدمه می‌زند، اما بخشی از این صدمات با سرمایه‌گذاری‌های مناسب و ضروری، قابل پیشگیری است.
بهینه سازی مصرف انرژی‌های فسیلی، ایجاد شبکه‌های جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب و راه‌اندازی صنایع بازیافت، از شیوه‌های متعادل در جهان برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و استفاده اقتصادی از پسمانده‌هاست.
با نگاهی گذرا به زندگی روزمره خود متوجه می‌شویم که روزانه چقدر زباله به محیط زیست خود تحویل می‌دهیم. از شیشه‌ها و پلاستیک‌های شیرمصرفی صبحگاهی گرفته تا کاغذهایی که به روش‌های گوناگون (برای خواندن و نوشتن یا بسته‌بندی کالاهایی که خریداری می‌کنیم) مورد استفاده قرار داده و سپس به سطل زباله می‌ریزیم، همه از محصولات قابل بازیافت می‌باشند.
سالانه میلیاردها دلار در جهان صرف تولید کاغذ، پلاستیک، قوطی‌های فلزی و… می‌شود که با یک بار مصرف آنها به زباله تبدیل شده و دور ریخته می‌شوند. میلیاردها دلار نیز صرف جمع‌آوری و از بین بردن این زباله‌ها می‌شود که در هر صورت ضایعاتی را به محیط زیست وارد می‌کند.
اما بیشتر این مواد قابل بازیافت می‌باشند و با سرمایه‌گذاری مناسب برای بازیافت آنها، نه تنها می‌توان از خسارت‌های بیشتر به محیط زیست و آلوده سازی آن جلوگیری کرد، بلکه میزان نیاز انسان به مواد اولیه (چوب و الوار جنگل‌ها، منابع فلزی، غیرفلزی زیرزمینی و…) و برداشت از ذخایر و طبیعی و معدنی را کاهش داده و بقایای آن برای نسل‌های بعدی را تضمین خواهد کرد.
بازیافت؛ توجه بشر به محیط زیست
ما بشر نسبت به آسیب‌های جدی که به محیط زیست وارد می‌سازد که در نهایت گریبان سلامت خود، خانواده و نسل‌های بعدی‌اش را خواهد گرفت، کمابیش بی‌تفاوت است. میزان آسیب پذیری محیط زیست در کشورهای مختلف متفاوت است. آلودگی‌های ناشی از مصرف بالای فراورده‌های نفتی در کشورهای صنعتی با وجود مطالعات، سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌های انجام شده در این زمینه بیش از کشورهای در حال توسعه است. در همین حال آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از دفن نامناسب ضایعات صنعتی و نیز برداشت غیرمجاز از جنگل‌ها و مراتع در کشورهای در حال توسعه بیش از کشورهای صنعتی است.
انسان به هوا و غذای سالم و محیط پاک برای زندگی نیاز دارد. بسیاری از بیماری‌های همه گیر ناشی از آلودگی‌های زیست محیطی است که اغلب کمتر مورد توجه مردم قرار می‌گیرد. زمین، هوا و آب آلوده، محصول آلوده و ناسالم عرضه می‌کند و انسان با مصرف مواد غذایی آلوده، بیمار خواهد شد و لاجرم باید هزینه‌های سنگین‌تر بهداشتی- درمانی و… را بپردازد.
با توجه به خسارت‌های بی‌شمار آلودگی‌های زیست محیطی، هرگونه سرمایه‌گذاری برای پاکسازی محیط زیست، به کاهش هزینه‌های بهداشتی-درمانی و… خواهد انجامید و به عبارتی این نوع سرمایه‌گذاری‌ها از نوع سرمایه‌گذاری‌های دارای بازده اقتصادی کوتاه و بلندمدت است.
سالانه میلیاردها دلار در سراسر جهان باید صرف سوزاندن میلیاردها تن زباله شود؛ زباله‌هایی که بخشی از آنها می‌تواند مورد بازیافت و مصرف دوباره قرار گیرد. اینگونه خسارات در کشورهای در حال توسعه همانند ایران به مراتب بیش از کشورهای توسعه یافته است.
کشورهای پیشرفته صنعتی با سرمایه‌گذاری مناسب برای بازیافت انواع زباله‌ها (فلزات، مواد پلاستیکی، چوب، کاغذ و…) و آموزش همگانی برای جداسازی زباله‌ها از مبدأ (منازل، مدارس، اداری، تولیدی، صنعتی، خدماتی و…) قادر شده‌اند که از زباله‌های جمع‌آوری شده برای تولیدات جدید استفاده کنند و از بروز خسارات بیشتر به محیط زیست (برداشت از منابع طبیعی و دفن زباله‌ها) تا حدودی جلوگیری کنند. اما در کشورهای در حال توسعه وضعیت چنین نیست. نه تنها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی برای راه‌اندازی صنایع بازیافت صورت نگرفته، بلکه فرهنگ عمومی برای جداسازی زباله‌ها نیز شکل نگرفته است.
ضرورتی ندارد که سازمان بازیافت خود اقدام به سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی صنایع بازیافت نماید، بلکه می‌بایست سازوکار مناسب برای فعالیت بخش خصوصی در این زمینه را فراهم سازد. این اقدام با فرهنگ‌سازی برای جداسازی زباله‌ها، تأمین امکانات مورد نیاز برای نگهداری و حمل پسماندهای خشک جمع‌آوری شده تا کارخانه‌های بازیافت و اخذ هزینه مناسب در این زمینه از صاحبان این کارخانه‌ها امکان‌پذیر است.
شهرداری برای جمع‌آوری زباله‌ها از سطح خانه‌ها و محله‌ها امکاناتی را فراهم ساخته و نیروی انسانی مورد نیاز را جلب نموده است، لذا در حمل پسماندهای خشک نیاز به سرمایه‌گذاری جدید و کلانی نیست، بلکه از طریق تعبیه مخازن مختلف برای انواع پسماندها از جمله شیشه، کاغذ، مواد پلاستیکی و مواد فلزی در محله‌ها آموزش همگانی در خصوص جداسازی زباله‌ها می‌توان زمینه کار را فراهم ساخت.
تشویق و ترغیب مردم به این اقدام و حتی خریداری زباله‌های جدا شده در ابتدای کار می‌تواند فرهنگ‌سازی را عمق بخشد و سپس به تدریج به عنوان یک وظیفه شهروندی به مردم تفهیم گردد. در برخی از کشورهای اروپایی، خانوارهایی که کاغذهای باطله یا شیشه‌ها را مخلوط با زباله‌های دیگر تحویل دهند، جریمه می‌شوند و این امر سبب می‌شود که توجه مردم به زباله‌ها و دورریزها جلب گردد و دقت بیشتری در این زمینه مبذول نمایند.
انواع مواد بازیافتی
به عقیده کارشناسان اقتصادی، استقرار یک فرهنگ در جامعه، نیازمند اطلاع رسانی شفاف و اقدام‌های تشویق گونه در مراحل ابتدای کار است. لذا تحمل هزینه‌های بیشتر برای جمع‌آوری در ابتدای کار تا تبدیل فرهنگ جداسازی و رواج کامل آن ضروری است. حتی می‌توان با نصب سطل‌هایی در محله‌ها، اقدام به جمع‌آوری شیشه‌ها و ظروف یکبارمصرف مواد غذایی و حتی ظروف فلزی نمود و بازیافت اینگونه مواد را در دستور کار قرار داد. این اقدام از هدررفتن سرمایه‌های عظیم ملی و منابع طبیعی و زیرزمینی جلوگیری خواهد کرد و سالانه میلیاردها ریال صرفه‌جویی اقتصادی دربر خواهد داشت.
به طورکلی بازیافت مواد را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
دسته اول- بازیافت موادی که بدون هیچ گونه فرایندی و فقط با شستشو، ضدعفونی و رعایت مسائل بهداشتی قابل استفاده مجدد هستند، مانند بطری‌های شیشه‌ای سالم.
دسته دوم- بازیافت موادی که پس از طی فرایند به مواد جدید تبدیل می‌شوند. مانند شیشه خرده، فلزات، مواد پلاستیکی و کاغذ.
دسته سوم- بازیافت مواد، مثل تبدیل مواد زائد فسادپذیر به کود کمپوست یا بازیافت انرژی، مثل تجزیه بی‌هوازی مواد زائد فسادپذیر و تولید گاز متان (بیوگاز).
* مزایای بازیافت مواد زائد
از آن جا که تجمع و تلنبار زایدات خشک روی هم ضمن اشغال فضاها، منظره ناخوشایندی ایجاد می‌کند، موجبات تجمع حشرات، تخم ریزی سوسک‌ها و سایر ناقلان بیماری‌زا را فراهم می‌آورد مضاف بر این که بوی مشمئزکننده نیز مزید بر علت شده و دفع مناسب را می‌طلبد، دفعی که از لحاظ بهداشت، سلامت، اقتصاد و اشتغال نیز قابل پذیرش باشد.
لازم به ذکر است از آن جا که برخی مواد مثل پلاستیک، لاستیک و… قابلیت تجزیه و برگشت به چرخه طبیعت را ندارند پس به صرفه و عاقلانه است که به گونه‌ای دیگر دفع شده که گزینه مناسب برای این کار بازیافت (استفاده مجدد و تولید مواد جدید) است.
اما نگاه زیست محیطی به مسأله بازیافت این نکته را خاطرنشان می‌سازد که با بازیافت در حفظ محیط زیست، حفظ ظاهر زیبا و طبیعی اطرافمان گام برمی‌داریم و فضای مناسب و مفید را صرف تلنبار، تجمع و دفن زایدات نمی‌کنیم.
ما می‌توانیم با بازیافت حس خلاقیت کودکان و افراد جامعه را در استفاده مجدد مواد (از نوع بازیافت دسته اول) نیز فعال و پویا کنیم. همچنین با کاهش قطع درختان (که صرف تولید کاغذ) می‌شوند به مساحت فضای سبز و افزایش هوای پاک کمک کنیم و به عبارت دیگر به فرامین شرع مقدس اسلام عمل کنیم.
از آنجا که بازیافت، بازگشت سرمایه‌های خدادادی و طبیعی میباشد پس بدیهی است که تفکیک زایدات جمع‌آوری و بازگرداندن آنها به چرخه طبیعت نقش مؤثری در اقتصاد و خودکفایی جامعه را از وابستگی و تا حدودی واردات از سایر کشورها نجات می‌دهد، حتی در پاره‌ای مواقع با بازیافت و تهیه مواد می‌توان صادرات به سایر کشورها را انجام داد و تأثیر مثبتی بر روند اقتصادی آن کشورها گذاشت.
آموزش بازیافت به مردم
هدف از این طرح این است که ضایعات خشک پیش از تبدیل شدن به زباله و هزینه‌های ناشی از مدیریت پسماند که بخش مهمی از ثروت‌های دور ریخته شده هستند دوباره به چرخه تولید و مصرف بازگردند و همچنین با طرح تفکیک می‌توان از هدررفتن بخش عمده‌ای از منابع و ثروت‌های ملی جلوگیری کرد. حجم زباله‌های شهری با جداسازی زباله‌ها به مقدار زیادی کاهش می‌یابد.
آموزش، سطح اطلاعات و آگاهی افراد پیرامون بازیافت و مزایای آن را افزایش می‌دهد و ارتباط مستقیمی با همکاری مردم در طرح تفکیک از مبدأ دارد. آموزش چهره به چهره، آموزش همگانی، آموزش از طریق رسانه‌های عمومی، پوستر، بنر و… دیدگاه و نگرش مردم جامعه وشهروندان را تغییر می‌دهد و به سمت هدف موردنظر که ارتقای بینش مناسب درجهت همکاری در زمینه بازیافت و تفکیک از مبدأ است سوق می‌دهد، از این رو اطلاع رسانی و آموزش‌های عمومی از اولویت ویژه‌ای برخوردار است.
اهداف عمده آموزش چهره به چهره، در گام نخست فرهنگ‌سازی در زمینه‌های زیر است:
١) ارزشمندی زایدات خشک.
٢) اهمیت بازیافت در چرخه اقتصادی کشور.
٣) مضرات رهایی زباله‌های خشک در طبیعت.
۴) تأثیر بازیافت در کاهش آلودگی‌های زیست محیطی.
۵) ایجاد اشتغالزایی.
۶) کاهش میزان پسماندهای خشک بی‌ارزش.
از سیاست‌های مهم سازمان بازیافت، آموزش مستمر در تمامی محدوده‌های تحت پوشش مناطق شهرداری است. باتوجه به مهاجرت شهروندان از محدوده محلات و نیز کمرنگ شدن اهمیت آموزش‌ها در این میان نیاز به یادآوری محسوس است.
جداسازی پسماندها و محصولات آن
برای این که مشارکت مردم در زمینه همکاری پیرامون تفکیک پسماند خشک جلب شود باید سطح اطلاعات و آگاهی مردم در زمینه بازیافت افزایش یابد؛ یعنی مفهوم صحیح و کامل بازیافت باید به وضوح روشن شده تا نگرش‌ها تغییر یابد.
برای دستیابی به این مهم با آموزش چهره به چهره یا برگزاری کلاس‌های آموزشی در سنین مختلف جامعه (مهدهای کودک، مدارس، دانشگاه‌ها، مساجد، مراکز تجاری و اداری)، رسانه‌ها، تهیه فیلم، عکس، پوستر و بنرهای پیام‌دار یا پمفلت آموزنده می‌توان اطلاع‌رسانی را تکمیل کرد.
وقتی دیدگاه تغییر کند و مردم آماده همکاری شوند با ایجاد امکانات مناسب و کافی با برنامه‌ریزی صحیح و هدفمند باید خدمات مفید جهت جمع‌آوری به موقع ارائه گردد. تا انگیزه همکاری تقویت شود، البته جهت ایجاد انگیزه راهکارهای مختلف را می‌توان آزمود.
نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده شهروندان نیز تا حدود زیادی به اجرای بهتر بازیافت و تفکیک مواد کمک می‌کند.
شهروندان شهرهای مختلف در کشور ما اهمیتی به جداسازی زباله‌های خشک و تر نمی‌دهند و همین امر موجب شده که طرحی با عنوان طرح بازیافت در کشور اجرا شود. در این طرح با آموزش‌هایی که به شهروندان داده می‌شود از آنها درخواست می‌شود تا زباله‌های خشک خود را از زباله‌های تر (تفکیک زباله‌های خشک به صورت مخلوط صورت می‌گیرد و هیچ جداسازی در آن صورت نمی‌گیرد) که موجب اتلاف وقت و هزینه در ایستگاه‌های جمع‌آوری و انتقال می‌شود. اگر بتوان مخازنی را که هر کدام مخصوص به زباله خاصی است (شیشه، فلز، کاغذ و…) در مناطق مسکونی، ادارات، مغازه‌ها و… قرارداد می‌توان زباله‌ها را به صورت مجزا جمع‌آوری کرد.
جمع‌آوری مجزای زباله‌های خشک از نظر اقتصادی و نیز از نظر نیروی انسانی با صرفه‌تر، است. حتی در برخی از کشورهای صنعتی و پیشرفته اروپایی، نهادهای مربوطه شهروندان را موظف به جداسازی می‌کنند. در حال حاضر این مخازن در مدارس، برخی از منازل، ادارات و… قرار داده شده است که نیازمند همکاری بیشتر مردم است.
پس از تفکیک ضایعات خشک محصولات تولیدی کیفیت پایین‌تری دارند، به طور مثال در تفکیک و پردازش پلاستیک پس از خرد کردن و ذوب پلاستیک و افزودن مواد ثانویه محصولات پلاستیکی جدیدی نظیر دمپایی، جعبه نوشابه، زیر گلدانی و… تولید می‌شود.
کاغذ و کارتن پس از خرد شدن به صورت خمیر درمی‌آیند و محصول کاغذ یا کارتن به رنگ کدر و با کیفیت پایین‌تر اما قابل استفاده به دست می‌آید.
زباله در روزگار ما به طلای کثیف مشهور است از آن روی که با روش‌های نوین بازیافت، می‌توان علاوه بر نجات محیط زیست از نابودی تدریجی به اقتصاد شهرها یا کشورها کمک کرد.
منبع: هگمتانه
